Κασομούλης, Νικόλαος

(Κοζάνη 1795 – Στυλίδα 1871). Αγωνιστής του 1821, Φιλικός και συγγραφέας απομνημονευμάτων. Ήταν γιος του Κωνσταντίνου Κασομούλη. Το 1820 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία, όπου αργότερα μύησε και τον πατέρα του. Πήρε ενεργό μέρος –διαδραματίζοντας ηγετικό ρόλο– στην εξέγερση της Μακεδονίας. Οι Τούρκοι έκαψαν το σπίτι του, αιχμαλώτισαν τη μητέρα του και τα αδέλφια του· ο ίδιος κατέβηκε στον Ασπροπόταμο (Αχελώο) και έγινε γραμματικός του αρματολού Νίκου Στουρνάρη. Αργότερα πολέμησε στη νότια Ελλάδα, έγινε γραμματέας στη συνέλευση των προκρίτων στο Αιτωλικό, τιμήθηκε με τον βαθμό του χιλίαρχου (κυρίως χάρη στην εύνοια του Μαυροκορδάτου, χωρίς να περάσει από τους βαθμούς του εκατόνταρχου και του πεντακοσίαρχου, όπως το απαιτούσε ο οργανισμός του άτακτου στρατού). Στη στρατιωτική υπηρεσία έμεινε και στα μετεπαναστατικά χρόνια. Τότε ασχολήθηκε και με τη συγγραφή των πολυσέλιδων απομνημονευμάτων του (Ενθυμήματα στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων1821-1833) με τα οποία έδωσε ζωντανή εικόνα της άγνωστης ιστορίας του αρματολικιού στα προεπαναστατικά χρόνια (όπου αφιερώνει τα πρώτα κεφάλαια της συγγραφής του), της πολεμικής περιόδου στη Βόρεια Ελλάδα κυρίως, καθώς και της καποδιστριακής περιόδου. Σε ένα δεύτερο έργο του, λιγότερο γνωστό, το Ημερολόγιον, αναφέρεται στα γεγονότα σχετικά με τη δίωξη της ληστείας στα τότε σύνορα της χώρας, όταν υπηρετούσε στη Φθιώτιδα ως λοχαγός του πεζικού (1830-37). Το έργο του Κ., γραμμένο σε λόγια γλώσσα, χωρίς να αποκαλύπτει έναν δεύτερο Μακρυγιάννη, δεν στερείται λογοτεχνικής αξίας. Οι σκηνές που δίνει από την πολιορκία του Μεσολογγίου, όπου πολέμησε και ο ίδιος, είναι από τις δραματικότερες της φιλολογίας των απομνημονευμάτων του 1821. Ο Γιάννης Βλαχογιάννης (ο εκδότης του έργου) έγραψε: «Θα ‘φτανε η περιγραφή του Κασομούλη ν’ αναδείξει τ’ όνομά του αθάνατο μαζί με την ίδια του περιγραφή». Ανάλογης σπουδαιότητας είναι και η περιγραφή της εκστρατείας του Γεωργίου Καραϊσκάκη στον Πειραιά, όπου ακολούθησε και ο Κ., συμφιλιωμένος (ύστερα από μια προηγούμενη διάσταση) με τον αρχηγό του επαναστατικού στρατού.